Voor het hakken met houtbeitels zijn ernaast de houten hamers ook hamers met een messing kop. Deze hamers zijn bijzonder geschikt voor het fijnere hakwerk zoals bv. bij  maken van zwaluwstaarten en het inhakken van scharnieren. In de vervolgcursussen van de Praktijk is het mogelijk om deze hamers te maken

Voor het precies afstellen van de beitels van de houten schaaf zijn  hamers van messing bijzonder handig. Het maken van deze hamers  kan in een van de vervolgcursussen meubelmaken van de Praktijk.

Houten hamer

In de basiscursus 1 meubelmaken  van de Praktijk beginnen we met vervaardigen van eenvoudige beuken houten hamers. Als je je wat verder ontwikkelt hebt in het meubelmaken zie je hieronder een aantal wat luxere houten hamers gemaakt van verschillende soorten hardhout. Enkele zijn  op de kopse kanten afgewerkt met een 5 mm. messing plaatje of een stukje leer ter voorkoming van beschadigingen.

Ambachtscholen keken vroeger niet op een dubbeltje als ze gereedschap aan schaften .Via mijn broer, ooit zelf leerling op de ambachtsschool, kwam ik in contact met iemand die 10 mooie houten voorlopers had liggen. De 50 cm lange beukenhouten voorlopers  met steenbeuken zool zijn van het merk Joh. Weiss & Sohn uit Wenen (1820-1980) en van de mij onbekende firma “Laupheimer Werkzeugfabrik, vormals Joseph Steiner & Söhne” (1859-1991).

Schavenfabriek Weiss & Sohn

beeldmerk houten rijschaaf Steiner

van Steiner & Söhne (http://www.holzwerken.de/museum/hersteller/steiner.phtml) krijgt een goed beeld van de tijd. De Laupheimer Werkzeugfabrik (vormals Joseph Steiner & Söhne, opgericht in 1859) was o.a. gespecialiseerd in levering van complete ambachtschool inrichtingen. Omdat de eigenaren Sam en Viktor Steiner (Amerikaanse) joden waren, werd deze oude firma vanaf 1933 door het naziregime stelselmatig uitgesloten van overheidsopdrachten. In 1939 werden ze gedwongen de fabriek te verkopen aan de Deutsche Bank; de naam veranderde in Holzwerkzeugfabrik Laupheim A. G. De fabriek kwam relatief goed door de tweede wereldoorlog, maar in de periode daarna ontstonden moeilijkheden over de vóór de oorlog onder dwang afgelegde verklaring over de bezitsverhoudingen. In 1991 werd de fabriek gesloten.

rijschaaf 50 cm met steenbeuken zool

Twee rijschafen zijn gebruiksklaar gemaakt en schaven voortreffelijk. Voordelen van deze houten schaven zijn dat je ze makkelijk gebruiksgereed kunt maken, dat de zool snel gevlakt kan worden en dat ze licht zijn in gewicht. In vergelijking met een stalen schaaf zijn ze wel wat lastiger af te stellen.

In januari start de cursus gereedschapsmaken. In deze cursus beginnen we met het gebruiksklaar maken van bovengenoemde rijschaaf. Vervolgens mag de cursist zich de trotse bezitter van een houten rijschaaf noemen.

In aktie met de houten rijschaaf

In onze speurtocht naar een goede houten schaaf kwamen we in Duitsland terecht. Rondkijken in een andere cultuur kan nooit kwaad. Op EBAY.de vonden we een 50 cm lange Ulmia beukenhouten voorloper met een steenbeuken zool. Vaste prijs € 40. Tante Post in Duitsland is niet goedkoop dus er kwam nog € 16 bij. De conditie van de Ulmia schaaf was redelijk. De steenbeuken zool zat vol gebruikssporen die we er met schuurpapier  nr 120,240, 400 en 600 (opgeplakt op een dikke HPL-plaat) weer spekglad maakte. Een zool mag wel iets hol zijn, maar nooit bol. Zet de schaafbeitel wel altijd iets hoger in de schaaf vast tijdens het vlakken.

schuren steenbeuken zool

.

De schaafbeitel was niet roestig, maar had dringend een slijpbeurt nodig. Eerst de achterkant van de beitel gewet tot hij spiegelglad was en daarna de beitel in 25 graden geslepen daarna een extra licht geronde vouw van 27 graden aangebracht. Tenslotte de  keerbeitel pas gemaakt ,zodat de krul er niet onder kan schieten en op 1,5 mm van de onderkant geplaatst. De Ulmia voorloper schaaft als een tierelier en is een mooie

houten voorlopers en rijschaven

aanwinst in onze schaafcollectie. Op deze foto is de Ulmia schaaf de tweede van onder. Bedenk bij de aanschaf van tweedehands schaven wel dat je er altijd werk aan hebt om ze schaaf-gereed te maken. Deze Ulmia voorloper is ook nieuw te koop.Je betaalt dan ongeveer € 120.

rijschaaf ontmanteling

Cursisten zijn vaak verbaasd over de hoge prijzen van gereedschap. Ik besloot daarom een experimente te doen. Ik kocht ongezien vier houten schaven op marktplaats, na wat afdingen, voor € 15. De buit bestond uit een rijschaaf van 86 cm, een voorloper van 56 cm en twee antieke blokschaafjes. De schaven hadden in een vochtig schuurtje gelegen en moesten eerst een paar weken drogen. Nooit bij de radiator zetten maar kalmpjes aan laten drogen, anders krijg je droogtescheuren en is je schaaf waardeloos. Ik heb de zwaar verroeste beitels in een pan met citroenzuur gezet (dat is verkrijgbaar bij de drogist) en een weekje laten staan. De beitels van de rijschaaf en de voorloper waren van gelaagd staal. Gelaagd staal bestaat uit twee of meer lagen staal. De bovenkant is van ongehard staal is zorgt voor taaiheid en flexibiliteit, de onderkant is juist van gehard staal en zorgt voor een duurzame snede. Als je goed naar de vouw van de beitel kijkt zie je het verschil , gehard staal glimt meer. De beitels in de kleine blokschaafjes waren respectievelijk gegraveerd met  “J.&R. DODGE Sheffield, JUSTE JUDICATO” en met  “J. Grothaus”. De blokschaafjes bleken dusdanig door houtworm aangetast dat er geen eer aan viel te behalen. In de houtkachel ermee. De rijschaaf en de voorloper leken een restauratie waard.

Loszittende handvat bleek gebroken

Vlakken zool rijschaaf

Te grote bek opening van de rijschaaf

Infreezen nieuwe bekopening

Nieuwe stukjes jatoba in de bekopening

Nieuw stuk jatoba aan de bovenzijde gelijmd

Rijschaaf schaaft weer een krul

Na het slijpen en wetten van de beitel moest er het nodige aan de schaaf zelf gebeuren (zie bovenstaande foto’s). De schaaf schaaft weer naar behoren, maar voor het echte fijne meubelmaakwerk is hij niet geschikt. Dat komt door de roestvorming op de beitel waardoor putjes zijn ontstaan die in de vouw terugkeren. De krul wordt daardoor brokkelig en niet egaal. Voor de voorloper geldt hetzelfde.  Experiment gedeeltelijk mislukt.. Conclusie: Het restaureren van de schaven op zich gaat goed, maar we moeten op internet zoeken naar betere tweedehands houten schaven.

De Praktijk w30, collectie schaven

“Ik heb al een elektrische schaaf van Festool”, meldde een cursist die het blijkbaar niet op handschaven had. “Gaat veel sneller en accurater … “, zei hij er achteraan. Ik krijg regelmatig mensen op cursus die reeds in bezit zijn van uitgebreid houtbewerkingsinstrumentarium van Festool. Niks mis mee. Maar toch zij moeten ook gewoon met de handschaaf aan de gang. Wil je echt fijn werk afleveren dan moet je de machineslag van de Festoolschaaf met de handschaaf kunnen verwijderen. De eerste vereiste waar een handschaaf aan moet voldoen is dat er een vlijmscherpe beitel inzit. Cursisten die een eerste handschaaf in de winkel kopen, bemerken algauw dat hij het niet zo goed doet als op de cursus. De beitel van een  nieuw gekochte schaaf moet nog zowel aan voor als achterkant gewet worden en aan de voorkant licht bol gewet en voorzien van een extra vouw. De keerbeitel moet op de juiste plaats zitten en goed aansluiten. Ook de zool van de schaaf moet gevlakt worden. Ik kan mensen die van meubelmaken een echte hobby  of beroep willen maken maar één advies geven: Leer slijpen en wetten. Ik geef een relatief goedkope workshop van twee avonden waarin de voornaamste aspecten van het scherp maken van beitels worden behandeld www.w30.nl/cursusaanbod.html. Neem bij voorkeur je eigen beitels en schaven mee. Voor de cursussen houtbewerken gebruiken we een keur aan verschillende schaven; vóórdat jezelf een schaaf iets aanschaft, is het handig om al die verschillende schaven uit te proberen, zodat je goed beslagen ten ijs komt. Schaven zijn zowel nieuw als tweedehands in verschilllende kwaliteiten te koop. Bedenk hierbij wel dat goedkoop ook vaak duurkoop is. Afgelopen jaar hebben we fors geïnvesteerd in nieuwe schaven , hopelijk levert deze aanschaf nog beter werk op van de  cursisten.

DE STANLEY SCHAAF

De Stanley schaaf is een betrouwbaar werkpaard.  De schaaf is zowel nieuw te koop als tweedehands op marktplaats. De meest aangeboden schaaf op marktplaats is de Stanley 4. Koop geen roestbak en ook geen Handyman Stanley 4, probeer een Stanley 4 Bailey te vinden met houten handvaten. Je kunt de kwaliteit van de Stanleyschaaf aanmerkelijk verbeteren door de Stanley schaafbeitel  te vervangen door een Lie Nielsen schaafbeitel of een schaafbeitel van Ron Hock. Wij kochten op marktplaats een Stanley 6 en twee Stanley’s  7. De prijzen variëren afhankelijk van of je bij een particulier koopt of bij een handelaar. Ducotools heeft veel tweedehands schaven en hanteert redelijke prijzen.

Prijzen op Marktplaats:

• Stanley 3 tussen € 50,00 en € 60,00
• Stanley 4 tussen € 25,00 en € 40,00
• Stanley 5 tussen € 40,00 en € 60,00
• Stanley 6 tussen € 50,00 en € 70,00
• Stanley 7 tussen € 60,00 en € 80,00

JUUMA nr.4 en JUUMA BLOKSCHAAF

Er is in schavenland wel het een en ander aan het veranderen. Wilde je vroeger een betere schaaf dan Stanley dan kwam je algauw uit bij Veritas, Lee Nielsen of Clifton en dat betekende € 200 of meer per schaaf nr. 4. Quansheng, een Chinese schavenfabrikant, is in het middensegment met een lijn schaven op de markt gekomen. Deze worden in Europa onder allerlei namen verkocht, Baptist verkoopt ze onder de naam Peaktools, Dictum onder de naam Dicktools, Feine Wekzeuge Dieter Schmidt onder de naam Juuma, Workshop Heaven Fine Tools noemt ze gewoon Quangsheng schaven. In Amerika  verkoopt Woodcraft ze onder de naam Woodriver.

Als ik in de basiscursus bij de houtverbindingen de grondschaaf introduceer, kijken cursisten me soms wat  glazig aan. Als ze thuis vertellen dat ze met de grondschaaf gewerkt hebben volgen opmerkingen als: “Ik wist niet dat je op een landbouwcursus zat”. Gewoon laten praten en zo snel mogelijk een aanschaffen. Mijn favoriet is de  hoekige Nooitgedagt grondschaaf, goed vormgegeven, eenvoudig in te stellen  en je kunt hem tijdens het schaven goed in balans houden. Op marktplaats kom je ze af en toe tegen voor prijzen tussen de € 5 en € 20. De Stanley 71 is ook een heel verdienstelijke  grondschaaf met aan de voorkant van de schaaf een verstelbare dieptegeleider waardoor je de schaaf redelijk in balans kunt houden. Tweedehands wordt hij nog af en toe aangeboden tussen € 40 en € 80. De Veritas grondschaaf van de Canadese gereedschapmaker Lee Valley is verwant aan de Stanley 71 maar mist de dieptegeleider aan de voorkant. Daardoor kantelt hij nogal makkelijk. Je kunt dat oplossen door er een grotere plaat onder te schroeven, maar ja. De Veritas grondschaaf is het mooiste vormgegeven van allemaal, maar functioneert niet optimaal (prijs € 145). De Duitse schavenmakers van ECE produceren nog steeds een houten grondschaaf , lijkt verwant aan de Nooitgedagt, alleen een tikkeltje groter. Vormgeving beetje krullerig organisch, moet je van houden (prijs rond de € 100).

Deze schaafjes worden gebruikt bij gebogen  werk om binnen en buitenkant in vorm en glad te schaven. Gitaar-en vioolbouwers schaven er afwijkende vormen mee zoals bv. de halsen van muziekinstrumenten.

Houten spookschaaf en bastspookschaaf

 Wij hebben een aantal Stanley spookschaafjes, de 151 en 51. De meest  gangbare spookschaafjes zijn nu van staal met en rechte,gebogen,ronde of bolle zool.  De stanley 151(rode) heeft last van een nogal grootte bekopening waardoor hij vrij grof schaaft. Je kunt dat oplossen door een plaatje achter de beitel te plaatsen waardoor de beitel naar voren komt en de bekopening kleiner wordt. Wonderlijk is wel dat de spookschaaf 51 (de oudere uitgave van de 151)  veel beter schaaft.

Ná de schaaf  is de beitel voor houtbewerking het meest gebruikte handgereedschap.
Er zijn veel soorten beitels, en de kwaliteit ervan is ook heel divers. Voor alle beitels geldt dat je ze goed scherp moet houden. Bij  minder ervaren klussers zie je weleens beitels die ronduit bot zijn. Dan denkt de gebruiker dat hij toe is aan een nieuwe beitelset omdat er met zijn beitels niets meer te beginnen is. Terwijl een goede slijpbeurt wonderen doet. In mijn meubelmakerij en cursuscentrum De Praktijk http://www.w30.nl/ geef ik daarom ook workshops voor het slijpen en wetten van beitels.

In de houtbewerkingscursussen zelf besteden we ook aandacht aan soorten en kwaliteiten van beitels. Vaak willen cursisten zelf ook wat nieuw gereedschap aanschaffen, en ik wil ze een handreiking bieden bij het maken van een keuze die bij hen past. Daarom heb ik vorig jaar behoorlijk geïnvesteerd in nieuwe beitels. Ik heb het vrij radicaal aangepakt en heb 6 verschillenende beitelsets aangeschaft. De prijzen variëren tussen de € 17 en € 42 per beitel. De bedoeling van zoveel verschillende beitelsoorten en merken is dat de cursist zich kan oriënteren en vóór aanschaf zelf eerst de beitels kan uitproberen. Je zou verwachten dat er een soort beitelkeuze-stress optreedt, maar omdat iedere cursist intuïtief zijn eigen favoriete beitel vindt, valt dat in de praktijk van De Praktijk erg mee. Natuurlijk zijn beitels die in de cursussen gebruikt worden altijd pico bello geslepen en gewet.
Ben je zelf van plan een beitelset aan te schaffen, koop dan meteen enkele wetstenen om ze scherp te kunnen houden. Een mooie beitelset kopen zonder te weten hoe je ze moet onderhouden is zonde van je geld. Zorg ervoor dat je het goed onder de knie krijgt, want het hoort onlosmakelijk bij het gebruik van beitels. Slijpen en wetten is een soort zen activiteit die je volkomen gelukkig kan maken op een regenachtige achternamiddag. Als je daarna met je scherpe gereedschap aan het werk gaat, is het heerlijk om het hout naar je (beitel)hand te zetten.

In de cursussen werken we dus nu met zes beitelsets.
Ik heb drie sets steekbeitels aangeschaft (Athlet, Stanley en Ashley), één set steek- en hakbeitels (Carl Heidtman) en twee sets hakbeitels (MHG en Kirschen).
De Nooitgedagt beitels die we daarvóór in de cursusruimte gebruikten zijn verwijderd omdat de standtijd van deze beitels te wensen overliet. De definitie van standtijd is: de som van de snijtijden tot het moment waarop de toelaatbare slijtage van het snijgereedschap is bereikt. Ofwel hoeveel tijd je de beitel kunt gebruiken vóór hij te bot is. De Nooitgedagt beitels moet je gewoon te vaak slijpen. Op Marktplaats worden ze vaak aangeboden, met de wervende tekst “prima oude staalsoort” maar naar mijn idee en ervaring is de huidige generatie beitels die je kunt kopen veel beter.

Ben jij ook van plan om een nieuwe beitelset te kopen en wil je graag wat meer over weten, dan kun je in het overzicht hieronder lezen wat mijn ervaringen zijn met de zes beitelsets die ik vorig jaar heb aangeschaft voor de cursussen houtbewerking http://www.w30.nl/cursusaanbod.html die ik geef.

Steekbeitelset Athlet ZK Stechbeitel premium
6 steekbeitels voor € 80,- prima setje voor doorsnee timmerwerk, maar voor het echte zwaluwstaartwerk krijg je de beitels niet scherp genoeg (vergelijkbaar met de Bahco Professioneel).

Klik op deze link.

Steekbeitelset Stanley Sweet Heart 750-serie
Tapgatbeitels. Blad en handvat moet je zelf monteren. Er wordt een leren foedraal bijgeleverd om de beitels in op te bergen. Geen maataanduiding op de beitels. Slijpen en wetten: uitstekend. Standtijd: zeer goed, mooie balans, ligt lekker in de hand. Goede set voor het echte fijne steekwerk. Deze set heb ik gekocht bij Handtools online, voor deze 8-delige set betaalde ik € 165,- (is nu iets goedkoper geworden).

Klik op deze link.

Steekbeitelset Ashley Iles MK2 bevel edged cabinetmakers
Tapgatbeitels met koperen bus en padoek handvat. Qua vormgeving steekt deze beitel er bovenuit, hij is subliem afgewerkt. Bij levering was uit één van de beitels een flinke hap, dit kostte veel naslijpwerk. Geen maataanduiding op de beitels. Slijpen en wetten: goed. Standtijd: goed, mooie balans. Je moet met deze beitel leren werken, door het strak gevormde handvat is de sturing wat lastiger. Ook dit is een goede set. Deze 12-delige set kostte mij £295 (Engelse ponden), ik heb hem gekocht bij Workshop Heaven in Engeland.
Klik op deze link

Steek en hakbeitelset Carl Heidtman Stechbeitel S001
Voor normaal timmer en kluswerk ben ik uitgekomen bij de firma Carl Heidtman Tools, bij de stechbeitel S001. Bij deze firma kun je geen online bestelling plaatsen, wel kun je een bestellijst downloaden van de site. Deze stuur je op, vervolgens hoor je niets. En ineens brengt TNT een pakketje beitels, met rekening. Ouderwets bedrijf wat nog wel wat aan zijn communicatie kan doen. Staartbeitels met dubbele ring. Vormgeving van de beitel als geheel zou beter kunnen. Blad gepolijst en prima afgewerkt. Maataanduiding op de beitels. Lakwerk handvat matig. Slijpen en wetten: goed. Standtijd: uitstekend. Beitel met een zeer goede prijs-kwaliteitverhouding.
De losse beitels (2 tot 16 mm) uit dit setje kosten ongeveer € 17 per stuk.
Klik op de link.

Hakbeitelset Rechte schietbeitel (lochbeitel) van MHG
Voor pen en gat verbindingen en het zwaardere constructie hakwerk heb ik hakbeitels van MHG aangeschaft, de zogenaamde rechte schietbeitels. Gekocht bij Dieter Schmidt Feine Werkzeuge. Bestelling binnen 2 dagen in huis. Schietbeitels met dubbele ring en leertje. Maataanduiding op de beitels. Alles keurig afgewerkt. Door de dikte van de beitel is slijpen altijd wat lastiger, ze geven dan veel ronding op de vouw, daarom wet ik ze liever. Goede prijs- kwaliteitverhouding.
De losse beitels uit deze set kosten ca. € 23,-.
Klik op deze link.

Hakbeitelset Kirschen Serie 1306 met afgeschuinde kant
Ook deze set is geschikt voor het zwaardere hakwerk. Gekocht bij Baptist. Afgeschuinde schietbeitels met dubbele ring en leertje. Maataanduiding op de beitels. Enorm handvat met een maximale doorsnee van 45 mm. Door de afgeschuinde kanten heb je beter zicht op je hakwerk. Geschikt voor het allerzwaarste werk. Het leertje steekt wat ver uit en het lakwerk van het handvat is matig. De losse beitels uit deze set kosten ca. € 42,-. Zeer degelijke beitel, gepolijst ,goed te slipen en te wetten
Klik op deze link.

Tot slot nog deze zeer bijzondere beitelset, gemaakt door Blue Spruce Toolworks. De prijs van deze set is rond de $ 900,- (dollar). Er moet altijd wat te wensen overblijven….
Klik op deze link.